Сұлтан Увайс Баба мемориалдық ескерткіші

Сізді Исламның ең көне ескерткіштері қызықтырады ма? Онда Қарақалпақстанның Беруний ауданында орналасқан Сұлтан Увайс-Баба кешеніне бару керек.

Сұлтан Увайс мемориалдық ескерткіші археологтардың айтуынша, 8 ғасырдың алғашқы онжылдықтарында, арабтар жаулап алғаннан кейін көп ұзамай қаланған. Алайда 13 ғасырда Шыңғыс ханның моңғол шапқыншылығы кезінде ол толығымен жойылды. Оны қоршап тұрған үлкен қорымдағы діни ғимараттар үш ғасырға жуық уақыт ішінде – 17 ғасырдан 19 ғасырдың соңғы онжылдықтарына дейін бірнеше рет қалпына келтіріліп, қайта салынды.

Кешеннің атауы, аңыз бойынша, Мұхаммед пайғамбардың ізбасарларының бірі және төртінші халифа Әли әл-Мұртад (651 ж. өлген) тұсында өмір сүрген Увайс әл-Карани есімімен байланысты. Оның толық аты-жөні Увайс ибн Омир ибн Жүз ибн Малик ибн Амр әл-Муроди әл-Қарани. Аңыз бойынша ол Йемендегі Қараин ауылында тұрған. Сондықтан оның екінші аты Увайс әл-Қарани. Ол 625 жылы дүниеге келген, 32 жасында Сифра шайқасында халифа Әли әскерінің қатарында Муавия жасақтарына қарсы соғысып қаза тапқан. Сириядағы Софа ауылында жерленген. Оның сипатталған кешенде жерленуі символдық екені анық. Негізінен сопылық деректерде баяндалған аңыздарға сәйкес, әл-Карани Пайғамбардың өзін көрмеген, бірақ ол бірде түсінде оған көрініп, оны Хақ жолына бағыттаған.

Оның есімімен көптеген аңыздар байланысты:

Солардың бірінің айтуынша, Увайс сұлтан үнемі жалаңаяқ, жалаңаш жүріп, үздіксіз: «Ху! Араб тілінде «Ол» деген мағынаны білдіретін Ху!» – Алланың есімдерінің бірі.

Бір күні пайғамбардың сахабалары Әбубекр, Омар, Осман және Әли әмірлері оған Мұхаммед жіберген киімдерін әкелді, олар, өздеріңіз білетіндей, аскетизм мен кедейлікті құптамайды. Үстіне шапаны мен қалпағын киіп алған Увайс құдіретті күйге түсіп, бірден Алла Тағаланың алдына шықты, басынан таспен ұрып, көзіне жас алды. Сонда, барлық құстар жиналып, оның сынған басына жылады. Увайс сұлтан құдайдан қол астындағы барша күнәһарларды тура жолға салуды сұрады, бірақ оның басын сындырғанына Алла ашуланды. «Сенің көз жасың Дарияға (өзенге) айналды», - деді Құдай Увайсқа. Сұлтан-Увайс «Мен сендерден күнәһарлар сұраймын» деп талап еттi. Құдай оған күнәкарлардың үштен бірін ғана берді. Ал Сұлтан-Увайс әлі де өз бетінше талап етіп, тағы да басынан таспен ұрды... Содан кейін ол қалған күнәһарлардың тағдыры үшін дұға ете бастады, олар да оған берілді. Оның шын ықыласпен дұға еткені сонша, оның астында тізерлеп тұрған тас еріп кетті. Ал бүгінде жіліншік ізі бар бұл тастың бір бөлігін көруге болады.

Тағы бір аңыз бойынша, Мұхаммед пайғамбардың кәпірлермен шайқаста бір тісінен айырылғанын білген Увайс 32 тісінің барлығын жұлып тастап, тасқа айналдырып, сол арқылы дін дұшпандарының тобын жеңген. Осы тастардан киелі таулар пайда болды.

Осы кешенге әр түрлі, оның ішінде туа біткен және психикалық ауруға шалдыққан адамдар жиі әкелінеді - ол оларды емдей алады деп саналады. Қазірде, Қаратау тауындағы Сұлтан-Баба киелі орны мыңдаған қажыларды ұдайы тарта отырып, қуатты аймақтық діни орталық ретінде белсенді қызметін жалғастыруда.