Женщины в бизнесе Казахстана

Женское предпринимательство в Казахстане стремительно набирает обороты. При чем не последнюю роль в этом сыграло развитие продуктов для микрокредитования бизнеса. Как меняется бизнес под управлением женщин, проанализировали специалисты МФО «Робокэш.кз» (бренд Займер).

За последние три года доля женщин среди владельцев малого и среднего бизнеса превысила 40%, согласно данным министерства нацэкономики. При этом стоит обратить внимание на тот факт, что около 60% всех микрокредитов, выданных в рамках государственных и частных программ поддержки, приходятся именно на бизнес, возглавляемый женщинами.

Генеральный директор МФО «Робокэш.кз» Алмаз Торутаевотмечает, что рост женского предпринимательства в Казахстане – это не просто экономический тренд, а важный социальный сдвиг, который свидетельствует о повышении финансовой самостоятельности женщин.

Как правило, микрокредиты используются для запуска или расширения бизнеса. Соответственно это позволяет развивать экономику, особенно в регионах и предоставлять новые рабочие места. Важно отметить, что именно микрокредитование позволяет решить проблемы с доступом к финансированию у малого бизнеса.

«Доступ к микрокредитованию играет здесь ключевую роль, позволяя многим начинающим предпринимательницам реализовывать свои идеи и создавать успешные проекты. Однако важно понимать, что одних финансовых инструментов недостаточно. Для устойчивого развития женского бизнеса необходимо выстраивать экосистему поддержки, включающую образовательные программы, менторство и доступ к современным технологиям», - комментирует Алмаз Торутаев.

Управляющий директор «Школа финансовой грамотности №1» Зарима Атабаева говорит, что женщины сегодня становятся более уверенными в предпринимательстве, активно развивают свои компании, участвуют в общественной жизни, создают сообщества и ассоциации. В малом и среднем бизнесе гендерные стереотипы постепенно исчезают, но в крупном бизнесе доминируют мужчины, говорит эксперт.

Причина в том, что женщины менее склонны к риску, чем мужчины, поэтому их бизнес чаще начинается с микроуровня. В качестве стартового капитала обычно используются собственные накопления или микрокредиты, реже специальные меры государственной поддержки или программы развития предпринимательства. Самым доступным инструментом остаются кредиты, тогда как для участия в специальных программах необходимо соответствовать ряду требований.

В каких сферах работают женщины-предприниматели?

Согласно статданным, женщины в Казахстане особенно активно развивают бизнес в следующих сферах:

- Услуги (салоны красоты, ателье) – 35% 

- Розничная торговля (магазины, интернет-торговля) – 28% 

- Образование (детские центры, онлайн-курсы) – 15% 

- Агробизнес – 12% 

- Креативные индустрии (дизайн, маркетинг, авторская продукция) – 10% 

При этом наибольшая концентрация предпринимательниц наблюдается в крупных городах, в частности на Алматы приходится 20%, Астана – 15%, далее следует Восточно-Казахстанская область – 10%, Карагандинская область – 9%, и Туркестанская область – 8% 

Развитая инфраструктура и доступ к финансированию способствуют росту женского бизнеса в мегаполисах. В сельской местности предпринимательницы сталкиваются с нехваткой кредитных программ и информационной поддержки. 

Особенности и проблемы женского предпринимательства

Президент Международного клуба успешных женщин Динара Розбаевна отмечает, что в последние годы женщины стали активнее искать образовательные возможности. Они записываются на курсы по бизнесу, продвижению в Instagram и другим направлениям, даже если обучение бесплатное.

«Важно отметить, что сегодня женщины осознают: бизнес – это не просто купи-продай, а системный процесс, требующий знаний и навыков. Однако качество доступного образования часто оставляет желать лучшего», - говорит Динара Розбаевна.

Среди наиболее востребованных эксперт выделяет инфобизнес, бьюти-индустрию, также женщины нередко становятся инфлюенсерами. Многие женщины начинают продвигать себя как психологи или коучи. Кроме того, растет популярность ухода за кожей: появляется все больше косметологов, но далеко не все из них имеют медицинское образование, что вызывает определенные риски.

По словам Динары Розбаевны количество женщин, регистрирующих свой бизнес в Туркестанской области за последние годы выросло в 3–4 раза.  В регионе особенно динамично развиваются:

• Фотостудии
• Салоны красоты
• Недвижимость
• Общепит
• Образовательные центры
• Частные школы и детские сады
• Частные медицинские клиники

Особенно сильны позиции общепита, который всегда занимал ведущие позиции в южном регионе.

Но несмотря на положительные изменения, женщины по-прежнему сталкиваются с препятствиями. Одним из главных барьеров остается культурное наследие: часто мнение мужа или свекрови становится решающим в вопросе обучения и ведения бизнеса. Существует стереотип, что женщине достаточно уметь готовить или делать что-то руками, а бизнес-процессы, маркетинг и продвижение – второстепенны.

«Женский бизнес в Казахстане переживает подъем, но остается много проблем, которые необходимо решать. Важно повышать качество образования, развивать культуру предпринимательства и преодолевать стереотипы. При правильном подходе женское предпринимательство может стать не только источником дохода для тысяч семей, но и серьезным вкладом в экономику региона», - полагает Дина Розбаевна.

Причины для запуска бизнеса

Зарима Атабаева считает, что казахстанские женщины идут в предпринимательство по двум основным причинам. В первом случае из-за жизненных обстоятельств, например, когда вынужденно ищут возможности для заработка. В таких случаях, самым доступным вариантом видится сфера торговли или монетизация ремесла/навыка, которым владеет женщина.

Вторая категория женщин-предпринимателей это те, кто пришел в бизнес осознанно, переходя из найма в собственное дело.  То есть предпринимательство строится уже на опыте, профессионализме, экспертности и стремлении к независимости.  Зачастую такие женщины развивают бизнес в сегменте бухгалтерских услуг, открывают юридические компании, салоны красоты, фотостудии и другие сервисные бизнесы.

«Многие женщины начинают свой бизнес, решая личные проблемы, с которыми сталкиваются. Именно так зачастую появляются частные детские сады, образовательные и развивающие центры, клининговые компании, кафе и другие предприятия, направленные на улучшение качества жизни», - поясняет Зарима Атабаева.

Эксперт подчеркивает, что в большинстве случае развитию именно женского предпринимательства способствуют, в первую очередь, необходимость «кормить семью», а уже потом желание самореализации, стремление к повышению качества жизни и специальные программы поддержки и развития.

Отметим, что тенденция к увеличению и успешному росту женского бизнеса очевидна. Более того, появляется все больше государственных и частных инициатив, призванных поддерживать женщин. Однако несмотря рост числа и качество бизнеса женщин-предпринимателей, отрицательно на развитии сказывается нехватка бизнес-образования, сложности с масштабированием, а также существующие гендерные стереотипы.  

Қазақстан бизнесіндегі әйелдер

Қазақстанда әйелдер кәсіпкерлігі қарқынды дамып келеді. Бұл ретте бизнесті микрокредиттеуге арналған өнімдерді дамыту маңызды рөл атқарды. Әйелдер басқаратын бизнестің қалай өзгеріп келе жатқанын «Робокэш.кз» МҚҰ (Займер бренді) мамандары талдады.

Ұлттық экономика министрлігінің мәліметінше, соңғы үш жылда шағын және орта бизнес иелері арасындағы әйелдердің үлесі 40%-дан асты. Бұл ретте мемлекеттік және жеке қолдау бағдарламалары шеңберінде берілген барлық микрокредиттердің шамамен 60%-ы әйелдер басқаратын бизнеске тиесілі екендігіне назар аударған жөн.

«Робокэш.кз» МҚҰ Бас директоры Алмаз Торутаев Қазақстандағы әйелдер кәсіпкерлігінің өсуі экономикалық тренд қана емес, сондай-ақ әйелдердің қаржылық дербестігінің артқанын көрсететін маңызды әлеуметтік ілгерілеу екенін атап өтті.

Әдетте, микрокредиттер бизнесті бастау немесе кеңейту үшін қолданылады. Тиісінше, бұл экономиканы дамытуға, әсіресе өңірлерде және жаңа жұмыс орындарын ұсынуға мүмкіндік береді. Шағын бизнесті қаржыландыруға қол жеткізу мәселелерін шешуге мүмкіндік беретін микрокредит екенін атап өту маңызды.

 «Мұнда микрокредитке қол жеткізу шешуші рөл атқарады, яғни ісін жаңадан бастаған көптеген кәсіпкерлерге өз идеяларын жүзеге асыруға және табысты жобалар жасауға мүмкіндік береді. Алайда, қаржылық құралдардың өзі жеткіліксіз екенін түсіну маңызды. Әйелдер бизнесін тұрақты дамыту үшін білім беру бағдарламаларын, тәлімгерлікті және заманауи технологияларға қол жеткізуді қамтитын қолдау экожүйесін құру қажет», - деп түсіндірді Алмаз Торутаев.

«№1 Қаржылық сауаттылық мектебінің» басқарушы директоры Зарима Атабаеваның айтуынша, бүгінде әйелдер кәсіпкерлікте өздерін сенімді сезінеді, өз компанияларын белсенді дамытады, қоғамдық өмірге араласады, қоғамдастықтар мен қауымдастықтар құрады. Шағын және орта бизнесте гендерлік стереотиптер біртіндеп жойылуда, бірақ ірі бизнесте ер адамдар басым, дейді сарапшы.

Себебі, әйелдер ер адамдарға қарағанда тәуекелге аз бейім, сондықтан олардың бизнесі микро деңгейден басталады. Бастапқы капитал ретінде әдетте жеке жинақтар немесе микрокредиттер, мемлекеттік қолдаудың арнайы шаралары немесе кәсіпкерлікті дамыту бағдарламалары пайдаланылады. Кредиттер ең қолжетімді құрал болып қала береді, ал арнайы бағдарламаларға қатысу үшін бірқатар талаптарға сай болу керек.

Кәсіпкер әйелдер қандай салаларда жұмыс істейді?

Статистикалық деректерге сәйкес Қазақстандағы әйелдер келесі салаларда бизнесті белсенді дамытуда:

- Қызметтер (сұлулық салондары, ателье) – 35 % 

- Бөлшек сауда (дүкендер, интернет-сауда) – 28% 

- Білім (балалар орталықтары, онлайн курстар) – 15% 

- Агробизнес – 12% 

- Креативті индустриялар (дизайн, маркетинг, авторлық өнім) – 10%

Бұл ретте кәсіпкерлер ірі қалаларда ең көп шоғырланған, атап айтқанда Алматыда – 20%, Астанада – 15%, одан кейін Шығыс Қазақстан облысы – 10%, Қарағанды облысы – 9%, Түркістан облысы – 8% 

Дамыған инфрақұрылым және қаржыландыруға қолжетімділік мегаполистердегі әйелдер бизнесінің өсуіне ықпал етеді. Ал ауылдық жерлерде кәсіпкерлер кредиттік бағдарламалар мен ақпараттық қолдаудың жетіспеушілігіне тап болып отыр.

Әйелдер кәсіпкерлігінің ерекшеліктері мен мәселелері

Халықаралық табысты әйелдер клубының президенті Динара Розбайқызы соңғы жылдары әйелдер білім беру мүмкіндіктерін белсенді іздей бастағанын атап өтті. Олар тіпті оқу тегін болса да бизнес, Instagram-ды ілгерілету және басқа бағыттар бойынша курстарға жазылады.

«Бүгінде әйелдер бизнес тек сатып алу-сату емес, білім мен дағдыларды қажет ететін жүйелік процесс екенін түсінетінін айта кету керек. Алайда қолжетімді білімнің сапасы көңіл көншітпейді», - дейді Динара Розбайқызы.

Сарапшы ең көп сұранысқа ие инфобизнесті, сұлулық индустриясын ерекше атап өтеді, сонымен қатар әйелдер көп жағдайда ықпал етуші рөлге ие. Көптеген әйелдер өздерін психолог немесе жаттықтырушы ретінде насихаттай бастайды. Сондай-ақ теріге күтім жасау танымалдығы артуда: косметологтар көбейіп келеді, бірақ олардың барлығында медициналық білім жоқ, бұл да белгілі бір тәуекелдерді тудырады.

Динара Розбайқызының айтуынша, соңғы жылдары Түркістан облысында өз бизнесін тіркеуші әйелдер саны 3-4 есеге өсті.  Өңірде әсіресе:

• Фотостудиялар
• Сән салондары
• Жылжымайтын мүлік
• Қоғамдық тамақтану
• Білім беру орталықтары
• Жеке мектептер мен балабақшалар
• Жеке медициналық емханалар қарқынды дамуда.

Әсіресе оңтүстік өңірде әрдайым жетекші орын алатын қоғамдық тамақтану орындарының ықпалы күшті.

Бірақ оң өзгерістерге қарамастан, әйелдер әлі де кедергілерге тап болады. Басты кедергілердің бірі мәдени мұра болып қала береді: көбінесе күйеуінің немесе қайын енесінің пікірі оқу мен бизнес жүргізу мәселесінде шешуші болады. Әйелге тамақ әзірлеу немесе қолымен бірдеңе жасау жеткілікті, ал бизнес-процестер, маркетинг және ілгерілеу аса маңызды емес деген стереотип бар.

«Қазақстанда әйелдер бизнесі өркендеп келеді, бірақ шешуді қажет ететін көптеген проблемалар бар. Білім сапасын арттыру, кәсіпкерлік мәдениетін дамыту және стереотиптерді еңсеру маңызды. Дұрыс көзқараспен әйелдер кәсіпкерлігі мыңдаған отбасылар үшін табыс көзі ғана емес, сонымен қатар өңір экономикасына елеулі үлес қоса алады», - дейді Дина Розбайқызы.

Бизнесті бастау үшін себептер

Зарима Атабаева қазақстандық әйелдер екі негізгі себеп бойынша кәсіпкерлікке барады деп есептейді. Бірінші жағдайда, өмірлік жағдайларға байланысты, мысалы, олар ақша табуға мүмкіндік іздеуге мәжбүр болған кезде. Мұндай жағдайларда ең қолжетімді нұсқа – сауда саласы немесе әйел иеленетін қолөнер/дағдыны монетизациялау.

Кәсіпкер әйелдердің екінші санаты – бұл бизнеске саналы түрде келіп, жалдаудан өз ісіне көшкендер. Яғни, кәсіпкерлік тәжірибеге, кәсібилікке, сараптамаға және тәуелсіздікке ұмтылуға негізделген.  Көбінесе мұндай әйелдер бухгалтерлік қызмет сегментінде бизнесті дамытады, заң компанияларын, сұлулық салондарын, фотостудияларды және басқа да сервистік бизнестерді ашады.

«Көптеген әйелдер өз бизнестерін бетпе-бет келген жеке мәселелерді шешуден бастайды. Әдетте осылайша жеке балабақшалар, білім беру және дамыту орталықтары, клинингтік компаниялар, кафелер және өмір сүру сапасын жақсартуға бағытталған басқа да кәсіпорындар жиі пайда болады», - деп түсіндіреді Зарима Атабаева.

Сарапшы көп жағдайда әйелдер кәсіпкерлігінің дамуына, ең алдымен, «отбасын тамақтандыру» қажеттілігі, содан кейін ғана өзін-өзі дамытуға деген ұмтылыс, өмір сүру сапасын жақсартуға деген ұмтылыс және қолдау мен дамытудың арнайы бағдарламалары ықпал ететінін атап өтті.

Әйелдер бизнесінің ұлғаюы мен табысты өсу үрдісі айқын екенін атап өтеміз. Сонымен қатар әйелдерді қолдауға арналған мемлекеттік және жеке бастамалар көбейіп келеді. Алайда, кәсіпкер әйелдердің саны мен бизнес сапасының өсуіне қарамастан, бизнес білімінің жетіспеушілігі, ауқымды кеңейту қиындықтары, сондай-ақ қолданыстағы гендерлік стереотиптер дамуға теріс әсер етеді.